Yapay zeka ve İHA'lar muharebe kurallarını yeniden yazıyor

Burak Seletuz / 31.10.2025 09:34

Bilim kurgu filmlerinin değişmez teması olan katil robotlar ve otonom savaş makineleri, Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin üçüncü yılını aşmasıyla birlikte artık bir fantezi değil, cephe hattının günlük bir gerçeği haline geldi.

İHA

Ukrayna'nın doğu düzlüklerindeki acımasız savaş, giderek artan bir şekilde makineler tarafından yürütülüyor.

Gökyüzünde sürekli olarak araziyi tarayan ve video çeken insansız hava araçları (İHA'lar), saatlerce süren görüntüleri saniyeler içinde analiz eden bilgisayar algoritmaları ve sensör verilerini hedef listelerine dönüştüren savaş alanı yazılımları, muharebenin seyrini değiştiriyor.

Yarı otonom sistemler, bu listeleri kullanarak insan operatörlere elektronik karıştırma, sis ve olumsuz hava koşullarında dahi patlayıcı yüklü İHA'ları yönlendirmede yardımcı oluyor.

Cephe hattında devrim: Bu gelecek değil, bugün

Ukraynalı gönüllülerin kurduğu ve İHA savaşı konusunda uzmanlaşmış bir grup olan Aerorozvidka'nın kurucu ortağı Iaroslav Honchar, durumu net bir şekilde özetliyor:

Bu gelecek değil, bugün.

Honchar, "Yapay zeka zaten burada, çünkü savaş alanı bunu talep ediyor," diyor.

Bazen operatörden çok İHA'ya sahip olduklarını belirten Honchar, bu durumu telafi etmenin yollarını bulmak zorunda kaldıklarını ekliyor.

2014'teki Kırım ilhakı ve Donbas'taki örtülü savaşın ardından kurulan bu birim, Ukrayna'nın İHA taktiklerinin birçoğuna öncülük etti. Honchar'a göre, bu yenilikçilik bir zorunluluktan doğdu:

"Donbas'ta zorunluluk bizi yenilik yapmaya zorladı." "Eskiden 40 saatlik analiz gerektiren bir görev, şimdi yapay zeka ile saniyeler sürüyor."

Honchar, tankları, siperleri veya yolları tanımak üzere eğitilmiş otomatik sınıflandırma araçlarının taktiksel kazanımları artırdığını belirtiyor. Ancak bir dezavantaj konusunda da uyarıyor: Operatörler makineye ne kadar güvenirse, kendi becerileri o kadar köreliyor. Yine de net etkiyi "hayatta kalma mücadelesinin doğurduğu bir devrim" olarak nitelendiriyor.

Saniyeler içinde tespit ve imha: Delta ağı

Yapay zekanın bu savaştaki ilk devrimi, ölümcül makinelerin ortaya çıkışından ziyade, savaşın yürütülme hızındaki şaşırtıcı dönüşüm oldu.

Ukraynalı ekipler, bilgisayarlı görü modellerini sunuculardan doğrudan İHA'ların kendilerine taşıdı.

Bu "yerleşik yapay zeka" (onboarding of AI), İHA'ların komuta merkezleriyle olan hassas bağlantılarına güvenmeksizin görüntüleri işlemesine, araçları veya siperleri tanımasına ve koordinatları neredeyse anında iletmesine olanak tanıyor.

Honchar, "Modellerimizi koşullara bağlı olarak %80 ila %100 güvenilirlikle belirli nesne türlerini tanımak için eğitiyoruz" diyor.

Yüzlerce İHA'dan gelen veriler, Ukrayna'nın gerçek zamanlı komuta platformu olan Delta ağına besleniyor.

Bu sistemde video, telemetri ve koordinatlar birleştiriliyor. Saniyeler içinde hedefler otomatik olarak etiketleniyor, doğrulama için sıraya alınıyor ve koordinatları topçu birliklerine iletiliyor.

Muharebe sahası giderek dijitalleşirken, "insanın devrede kalması" (human-in-the-loop) tartışması da alevleniyor.

Asla otomatik ateş etmez

Kiev merkezli Saker Scout keşif İHA'sının üreticisi Twist Robotics, yapay zekanın bir "komutan değil, yardımcı pilot" olarak kalması gerektiğinde ısrarcı.

Şirket temsilcisi, "Sistemimiz tespit, sınıflandırma ve navigasyona yardımcı olur... ancak asla otomatik olarak ateş etmez" diyerek güvence veriyor.

Coğrafi sınırlama (geofencing) ve her karar için insan doğrulaması (human validation) temel güvenlik önlemleri arasında yer alıyor.

ABD'nin taktiksel uç arayışı

Ukrayna'nın yenilikçiliği zorunluluktan doğarken, ABD ordusunun akıllı savaşa yolculuğu daha yavaş ve temkinli ilerliyor. ABD Hava Kuvvetleri'nden emekli Korgeneral John N.T. Shanahan, yapay zekayı "analistin yerini almak için değil, iş akışının parçalarını otomatikleştirmek, hızlandırmak ve desteklemek" için bir araç olarak tanımlıyor.

Shanahan'a göre asıl zorluk, yapay zekayı etik çizgileri aşmadan sahadaki kaosu anlamlandırabilmesi için "taktiksel uca" (tactical edge) itmek.

General, "Otonomi, sorumluluğu ortadan kaldırmaz" diye uyarıyor.

Muhakeme insani kalmalı, ancak belki de bu muhakeme tetikte değil de tasarım, test ve politika aşamalarında, yani daha üst seviyelerde gerçekleşmeli.

Ukrayna'nın dron ordusu

Ukrayna'nın en cesur yeniliklerinden biri teknolojik değil, bürokratik.

"Dron Ordusu" (Army of Drones) adı verilen bir program kapsamında, İHA ekiplerine bonuslar sunuluyor. Doğrulanmış imhalar ve yok edilen teçhizat, birimlerin yepyeni ekipmanlarla takas edebileceği puanlara dönüşüyor.

Ekipler, saldırı videolarını Ukrayna'nın askeri veri ağı olan Delta'ya yüklüyor.

Savunma Bakanlığı ve Bravel'den oluşan yapay zeka destekli bir doğrulama ekibi, puan vermeden önce her vuruşu inceliyor. Devlet tarafından işletilen Bravel Market platformu ise tedarik sürecini kökten değiştirdi.

Tugaylar, bürokrasiyi atlayarak puanlarını doğrudan İHA, kara robotu veya elektronik harp sistemleriyle takas edebiliyor.

Bravel'in başkanı Andrii Hrytseniuk, "Daha önce sözleşmeler aylar sürerdi. Şimdi yaklaşık iki hafta sürüyor. Bu, NATO standartlarına göre bile devrim niteliğinde" diyor.

İHA bölük komutanı Oksana Rubanyak da puan sisteminin "ekip içinde sağlıklı bir rekabetçi ruh şeklinde ek bir iç psikolojik motivasyon yarattığını" belirtiyor.

Savaşın oyunlaştırılması ve etik kaygılar

Bu puan sistemi, savaşın doğasına ilişkin ciddi etik soruları da beraberinde getiriyor.

Başlangıçta etkisiz hale getirilen düşman askeri başına 6, hasarlı tank için 20, imha edilmiş tank için 40 puan veriliyordu. Ancak Rus kuvvetlerinin daha küçük piyade gruplarıyla saldırı taktiklerine adapte olması üzerine Kiev, sonbaharda personel hedefleri için verilen puanı ikiye katladı. Sistem artık düşman mevzilerini haritalamayı, elektronik harp sistemlerini etkisiz hale getirmeyi ve hatta lojistik görevler için asker yerine insansız kara araçlarını kullanmayı da ödüllendiriyor.

West Point'ten hukukçular Chad Bird ve Michelle Lukomski, bu sistemin hem vaatler hem de tehlikeler barındırdığını savunuyor. Bir yandan, her saldırının belgelenip doğrulanması gerektiği için disiplini pekiştirebilir. Öte yandan, operatörleri duyarsızlaştırma veya puanların askeri gerekliliklerin önüne geçerek öncelikleri çarpıtma riski taşıyor.

Lahey'deki Asser Enstitüsü'nden hukuk uzmanı Klaudia Klonowska da bu endişeleri paylaşıyor. Bir zamanların gözde ifadesi olan "anlamlı insan kontrolü" (meaningful human control) kavramının yerini "yeterli insan muhakemesi" (sufficient human judgment) kavramına bıraktığını belirtiyor. Klonowska, "Sinyal karıştığında uzaktan kumandalı bir İHA otonomiye kayabilir ve 'devrede' veya 'devre dışı' gibi hukuki kategoriler çöker" diyor.

Yarış tempo içindir

Algoritmaların artan ağırlığına rağmen, insanlar hala sürecin merkezinde yer alıyor. Twist Robotics her ölümcül angajman için insan onayını zorunlu tutuyor. Bravel'den Hrytseniuk, sistemin "savaşı daha kolay değil, daha adil ve hızlı hale getirdiğini" savunuyor.

Aerorozvidka'dan Honchar ise daha net konuşuyor:

Bir Şahed [Rus kuvvetleri tarafından kullanılan İran yapımı İHA] şehrinize doğru ilerlerken, ahlaki soru onu zamanında nasıl durduracağınızdır.

Washington'dan süreci izleyen Korgeneral Shanahan, Ukrayna'yı "gelecek on yılın laboratuvarı" olarak nitelendiriyor. Ona göre asıl yarış, "Terminatör" filmlerindeki gibi makinelerle insanlar arasında değil, zamanla yapılan bir yarış:

Yarış katil robotlar için değil, tempo içindir. Kim daha hızlı yinelerse, o kazanır.

Kaynak: gdhDigital